Luật tổ chức chính quyền địa phương 2025

Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 là một trong những văn bản pháp lý quan trọng được Quốc hội thông qua nhằm cụ thể hóa chủ trương cải cách bộ máy hành chính nhà nước trong giai đoạn mới. Với định hướng tinh gọn, hiệu lực và hiện đại, luật này đã có nhiều điều chỉnh sâu rộng, từ mô hình tổ chức cấp chính quyền, phân định thẩm quyền giữa các cấp, đến cơ cấu, nhiệm vụ của các cơ quan như HĐND và UBND. 

Điểm mới nổi bật trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025

Sau đây là các điểm mới nổi bật của Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 (gọi tắt là Luật 72), được Quốc hội thông qua ngày 16/6/2025 và có hiệu lực từ thời gian cùng ngày.

Xác lập mô hình chính quyền hai cấp

Một thay đổi quan trọng trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 là việc chính thức xác định mô hình chính quyền hai cấp: cấp tỉnh và cấp xã. Cấp huyện sẽ được bãi bỏ từ ngày 1/7/2025. Đây là bước đi nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành ở địa phương.

Đặc biệt, lần đầu tiên, các "đặc khu" được đưa vào hệ thống hành chính và xếp cùng cấp xã, tạo tiền đề pháp lý cho việc vận hành các mô hình đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt trong tương lai.

Điểm mới trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 - Xác lập mô hình chính quyền hai cấp (Nguồn: Báo Chính Phủ)

Thiết lập chương riêng về phân quyền, phân cấp và ủy quyền

Luật mới bổ sung một chương riêng để quy định cụ thể về phân quyền, phân cấp và ủy quyền giữa các cấp chính quyền. Trong đó, có 7 nguyên tắc cơ bản nhằm bảo đảm việc phân định thẩm quyền rõ ràng, tránh chồng chéo, tăng cường tự chủ cho địa phương nhưng vẫn đảm bảo trách nhiệm giải trình và kiểm soát quyền lực.

• Việc phân quyền chỉ được thực hiện nếu được quy định trong luật hoặc nghị quyết của Quốc hội.
• Việc phân cấp và ủy quyền phải đảm bảo năng lực thực thi của địa phương, có quy định cụ thể về phạm vi, thời hạn và trách nhiệm.

Tăng cường trách nhiệm và quyền hạn cho chính quyền địa phương

Luật mới khuyến khích các địa phương chủ động đề xuất việc phân cấp, phân quyền phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội, nhân lực và cơ sở vật chất của từng nơi. Đồng thời, người đứng đầu và cơ quan được ủy quyền hoặc phân cấp phải thực hiện đầy đủ trách nhiệm, chịu sự giám sát của cơ quan cấp trên.

Hoàn thiện tiêu chuẩn đại biểu và tổ chức HĐND

Tiêu chuẩn đại biểu Hội đồng nhân dân (HĐND) được quy định rõ hơn, yêu cầu người ứng cử phải đang cư trú hoặc làm việc tại chính địa bàn nơi tranh cử. Luật cũng cụ thể hóa cơ cấu tổ chức của HĐND gồm Thường trực, các Ban, các tổ đại biểu và toàn thể đại biểu.

Thường trực HĐND được giao quyền xử lý các tình huống khẩn cấp trong thời gian HĐND không họp, giúp đảm bảo tính linh hoạt và kịp thời trong quản lý nhà nước tại địa phương.

Các quy định điều chỉnh và chuyển tiếp

Luật 2025 cũng đưa ra các quy định chuyển tiếp quan trọng nhằm bảo đảm tính đồng bộ của hệ thống pháp luật. Cụ thể, các văn bản pháp luật liên quan phải được sửa đổi, bổ sung để phù hợp với luật mới trước ngày 1/3/2027.

Ngoài ra, luật cũng hướng dẫn cụ thể về việc tổ chức khóa HĐND mới trong trường hợp chia, nhập hoặc điều chỉnh địa giới hành chính và quy định rõ trường hợp không tổ chức bầu cử bổ sung nếu số lượng đại biểu còn lại dưới 2/3.

Nhiều điểm mới trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (Nguồn: Ủy Ban Dân Tộc)

So sánh Luật Tổ chức chính quyền địa phương cũ (gần nhất) và mới (2025)

Dưới đây là bảng so sánh chi tiết giữa Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành (2015, sửa đổi 2019) và Luật mới năm 2025:

Dựa vào bảng so sánh, có thể thấy Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 có sự cải cách mạnh mẽ, giảm số lượng điều luật nhưng tăng tính rõ ràng và cụ thể.

Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 có sự cải cách mạnh mẽ (Nguồn: Luật Việt Nam)

Ảnh hưởng của Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 đến bộ máy hành chính cấp tỉnh, huyện

Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 tạo ra những thay đổi căn bản trong mô hình tổ chức và vận hành bộ máy hành chính cấp tỉnh, huyện.

Tinh gọn cấp hành chính - bãi bỏ cấp huyện

Một trong những thay đổi quan trọng nhất của Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 là việc chính thức bãi bỏ cấp huyện từ ngày 1/7/2025. Điều này dẫn đến việc toàn bộ chức năng, nhiệm vụ hành chính trước đây thuộc cấp huyện sẽ được phân bổ lại cho cấp tỉnh hoặc cấp xã tùy theo tính chất công việc.

Sáp nhập và mở rộng đơn vị hành chính cấp tỉnh

Cùng với việc bãi bỏ cấp huyện, các địa phương cũng sẽ thực hiện việc sáp nhập để hình thành các đơn vị hành chính cấp tỉnh có quy mô lớn hơn. Số lượng tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương sẽ giảm từ 63 xuống còn khoảng 34. Điều này giúp tăng hiệu quả quản lý và tạo điều kiện để phát triển hạ tầng, thu hút đầu tư và cải thiện năng lực tài chính - hành chính của bộ máy nhà nước tại mỗi địa phương.

Các địa phương sẽ thực hiện việc sáp nhập theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 (Nguồn: Thương Gia)

Tái cơ cấu toàn diện bộ máy cấp tỉnh

Luật mới đặt ra yêu cầu tái cấu trúc mạnh mẽ hệ thống sở, ban ngành cấp tỉnh. Nhiều sở có chức năng tương đồng như Sở Tài chính và Sở Kế hoạch - Đầu tư, Sở Giao thông Vận tải và Sở Xây dựng, hay Sở NN&PTNT và Sở TN&MT… sẽ được tích hợp để hình thành cơ quan liên thông theo mô hình gọn nhẹ, tăng tính liên kết và giảm chi phí vận hành.

Phân công lại nhiệm vụ và tăng cường phân quyền

Khi cấp huyện không còn, các chức năng vốn thuộc UBND huyện sẽ được chuyển giao cụ thể cho cấp xã hoặc cấp tỉnh. Điều này đòi hỏi chính quyền cấp xã phải được tăng cường về nhân sự, ngân sách và quyền hạn để đảm nhiệm tốt các dịch vụ công cơ bản.

Giảm biên chế, tinh gọn bộ máy

Với việc bãi bỏ cấp huyện và sáp nhập các cơ quan chuyên môn, Luật 2025 đặt mục tiêu cắt giảm số lượng cán bộ, công chức. Nhiều cơ quan trung gian bị xóa bỏ hoặc hợp nhất sẽ giúp tiết kiệm chi thường xuyên, giảm gánh nặng ngân sách và cải thiện năng suất quản lý hành chính.

Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 đặt mục tiêu cắt giảm số lượng cán bộ, công chức (Nguồn: Báo Chính Phủ)

Vai trò của HĐND và UBND theo quy định mới năm 2025

Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 đã xác lập rõ ràng hơn vai trò, chức năng và cơ cấu hoạt động của HĐND và UBND, cụ thể như sau:

Hội đồng nhân dân (HĐND)

Theo Luật tổ chức chính quyền địa phương 2025, HĐND tiếp tục giữ vai trò là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân. Luật 2025 nhấn mạnh tính tự chủ và linh hoạt của HĐND thông qua việc củng cố cơ cấu tổ chức gồm Thường trực, các Ban, Tổ đại biểu và toàn thể đại biểu.

Đặc biệt, Thường trực HĐND được trao thêm thẩm quyền xử lý các tình huống khẩn cấp khi HĐND chưa kịp họp, như thiên tai, dịch bệnh hay điều chỉnh ngân sách. Bên cạnh đó, luật cũng bổ sung quy định về quyền tạm đình chỉ chức vụ trong một số trường hợp đặc biệt nhằm bảo đảm tính ổn định trong hoạt động của HĐND.

Ủy ban nhân dân (UBND)

UBND tiếp tục là cơ quan chấp hành của HĐND đồng thời là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, có trách nhiệm tổ chức thực hiện nghị quyết của HĐND và điều hành các hoạt động hành chính theo thẩm quyền được giao. Luật 2025 làm rõ ràng hơn sự phân định giữa tập thể UBND và vai trò điều hành của Chủ tịch UBND.

Chủ tịch được tăng quyền chủ động trong giải quyết công việc, đặc biệt đối với những nhiệm vụ cụ thể có thể được ủy quyền từ tập thể UBND. Cơ cấu tổ chức UBND gồm Chủ tịch, các Phó Chủ tịch và các Ủy viên, với số lượng và thành phần do Chính phủ hướng dẫn chi tiết sau khi luật có hiệu lực.

Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 đã xác lập rõ vai trò của HĐND và UBND (Nguồn: Báo Chính Phủ)

Có thể nói, Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025 đã mở ra một chương mới trong quá trình xây dựng nền hành chính nhà nước hiện đại và hiệu quả. Những đổi mới trong luật không chỉ giúp tháo gỡ các vướng mắc của mô hình cũ mà còn đặt nền móng cho việc tổ chức lại bộ máy chính quyền địa phương phù hợp với xu thế phát triển bền vững và hội nhập.

Xem thêm:

Vì sao Thừa Thiên Huế không thực hiện sáp nhập với các tỉnh khác?

Những tỉnh thành nào sáp nhập vào TP.HCM?