Khi những ngày cuối năm đến gần, người Hà Nội lại nô nức chuẩn bị cho mâm cúng tất niên, một nét đẹp văn hóa đã tồn tại hàng nghìn năm. Mâm cúng tất niên không chỉ là lời tạ ơn với tổ tiên mà còn là dịp để gia đình sum vầy, nhìn lại một năm đã qua. Cùng tìm hiểu những bước cơ bản để chuẩn bị mâm cúng tất niên truyền thống để cầu cho một năm mới bình an.
Mâm cúng tất niên truyền thống Hà Nội gồm những món ăn nào?
Mâm cúng tất niên là một phần không thể thiếu trong phong tục đón Tết Nguyên Đán của người Hà Nội. Đây là dịp để các gia đình tưởng nhớ tổ tiên, cúng bái và cầu mong cho một năm mới an khang, thịnh vượng.
Cấu trúc mâm cúng tất niên
Mâm cúng tất niên của người Hà Nội xưa thường rất công phu, mang đậm dấu ấn của văn hóa ẩm thực Bắc Bộ. Theo truyền thống, vào chiều 30 Tết, gia đình sẽ chuẩn bị một mâm cỗ với đầy đủ các món ăn, được chia thành 4 bát và 6 đĩa, tổng cộng 10 món. Số 4 và 6 không phải là sự lựa chọn ngẫu nhiên mà chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc.
- 4 bát: Theo truyền thuyết, số 4 tượng trưng cho "tứ trụ" (bốn mùa, bốn phương), mang ý nghĩa mong muốn gia đình trong năm mới sẽ luôn được trọn vẹn, hòa hợp, thịnh vượng trong mọi phương diện.
- 6 đĩa: Số 6 được cho là mang lại sự phát tài, phát lộc, cầu mong gia đình sẽ gặp nhiều may mắn trong năm mới. Khi kết hợp số 4 và 6, tạo thành con số 10, mang lại sự viên mãn, đủ đầy và hoàn hảo.
Mâm cúng tất niên của người Hà Nội thường rất công phu, mang đậm dấu ấn của văn hóa ẩm thực Bắc Bộ (Nguồn: VnExpress)
Các món ăn trong mâm cúng tất niên
Mâm cúng tất niên của người Hà Nội không chỉ có ý nghĩa về mặt tâm linh mà còn phản ánh sự tinh tế trong ẩm thực của người dân nơi đây. Các món ăn trong mâm cúng thường rất phong phú và mang đậm tính biểu tượng, mỗi món đều có ý nghĩa riêng biệt.
4 bát canh "tứ bất tử": Các món canh này là một phần không thể thiếu trong mâm cúng. Tương truyền, những món canh này bao gồm canh bóng, vây, măng, miến hoặc có thể thay đổi với các món như mực nấu rối, nấm bao giò, chim hầm hạt sen.
6 đĩa:
- Đĩa thịt đông: Thịt đông trong veo là món ăn thể hiện sự bền bỉ, trường tồn và sự ổn định trong gia đình.
- Giò lụa: Món giò lụa với màu trắng hồng mang ý nghĩa của sự thanh thoát, tinh khiết và may mắn.
- Chả quế: Món chả quế màu vàng hoa hiên mang lại sự ấm áp, thịnh vượng và mong muốn một năm mới phát đạt.
- Xôi gấc: Màu đỏ thắm của xôi gấc là biểu tượng của sự may mắn, hạnh phúc, hy vọng mọi điều tốt lành sẽ đến.
- Thịt gà: Thịt gà vàng ươm là biểu trưng của sự may mắn và thành đạt.
- Hạnh nhân xào: Món này tượng trưng cho sự sung túc, đầy đủ và sự bền bỉ trong cuộc sống.
Các món ăn khác:
- Cá trắm đen kho: Món cá kho đậm đà thể hiện sự bền vững, ổn định.
- Bánh chưng: Bánh chưng xanh là món không thể thiếu trong ngày Tết, biểu trưng cho đất trời, sự tròn đầy, ấm no.
- Dưa hành muối: Món ăn có ý nghĩa trong việc xua đuổi tà ma, cầu mong sự bình an cho gia đình.
- Nộm su hào hoặc đu đủ: Những món nộm này mang lại cảm giác thanh đạm, thanh khiết và thể hiện sự tươi mới của năm mới.
- Chè kho và chè con ong: Đây là những món tráng miệng thơm ngon, tượng trưng cho sự ngọt ngào, mong muốn một năm mới hạnh phúc, đầm ấm.
Quy tắc đối xứng
Mâm cúng tất niên không chỉ đẹp về mặt bày biện mà còn thể hiện sự đối xứng, hài hòa trong cách bố trí các món ăn. Ví dụ, nếu một bên có giò thì bên kia sẽ là chả hoặc nem; nếu bên này có canh măng, bên kia sẽ là canh chim hầm. Quy tắc đối xứng này không chỉ tạo nên sự cân đối trong mâm cúng mà còn biểu trưng cho sự hòa thuận, cân bằng trong gia đình và cuộc sống.
Ý nghĩa của mâm cúng tất niên
Mâm cúng tất niên không chỉ là một nghi thức tâm linh mà còn là dịp để các gia đình thể hiện sự tôn kính đối với tổ tiên, cầu mong sự bình an, sức khỏe và tài lộc cho năm mới. Đặc biệt, trong những gia đình có đông con cháu, mâm cỗ 30 Tết là dịp để mọi người sum vầy, chia sẻ niềm vui, tình cảm và tạo nên những kỷ niệm ấm áp bên nhau.
Hướng dẫn cách làm mâm cúng tất niên truyền thống Hà Nội
Dưới đây là hướng dẫn chi tiết cách làm mâm cúng tất niên truyền thống Hà Nội, giúp bạn có thể chuẩn bị một mâm cúng vừa đúng nghi lễ, vừa thể hiện được tấm lòng thành kính với tổ tiên.
Nộm
Để làm sạch mủ của đu đủ và giúp nộm không bị chát hay đắng, bạn cần thực hiện một số bước đơn giản. Đầu tiên, rửa sạch đu đủ, sau đó dùng dao khứa nhẹ vài đường lên vỏ và ngâm vào nước muối pha loãng từ 15 đến 30 phút.
Sau khi ngâm, rửa sạch đu đủ rồi gọt vỏ và bào sợi vào tô nước pha sẵn 1 muỗng canh muối, 3 muỗng canh giấm, 1/2 muỗng cà phê bột canh. Trộn đều và để ngâm trong khoảng 15 phút.
Món nộm đu đủ mang lại cảm giác thanh đạm trong mâm cúng tất niên (Nguồn: VnExpress)
Trong khi chờ đu đủ ngấm gia vị, bạn chuẩn bị phần nguyên liệu khác như cắt nhỏ 2 quả ớt tươi, băm nhỏ tỏi, rửa sạch lá chanh và thái lát mỏng. Tiếp theo, rửa sạch lại đu đủ với nước ấm, vắt kiệt nước. Để làm sạch hoàn toàn mủ và nhớt, bạn cần rửa và vắt hai lần.
Sau khi đu đủ đã sạch, trộn vào tô đu đủ 1 muỗng cà phê đường, 1/2 muỗng canh nước cốt chanh, 1/2 muỗng canh nước mắm, 1/2 muỗng cà phê bột canh, ớt tỏi băm, 1/2 lá chanh đã thái và 1/2 chén lạc rang giã nhỏ. Trộn đều tất cả các nguyên liệu và để khoảng 30 phút cho thấm gia vị. Cuối cùng, trình bày ra đĩa và rắc thêm phần lá chanh còn lại để tăng thêm hương vị.
Nem rán
Để làm nem rán giòn lâu, trước tiên bạn cần sơ chế các nguyên liệu như rau củ và nấm. Mộc nhĩ và nấm hương ngâm nở, rửa sạch và để ráo. Rau thơm, hành lá, giá đỗ cũng cần rửa sạch và để ráo. Miến thì ngâm nước lạnh cho mềm rồi cắt nhỏ. Đặc biệt, bạn không nên ngâm miến trong nước ấm để tránh làm miến bị ỉu khi trộn vào nhân.
Thịt nạc vai chọn phần có chút mỡ, đem băm hoặc xay nhuyễn rồi ướp với mắm, hạt tiêu và một ít mì chính. Để tránh nem bị chảy nước, bạn có thể thêm một chút dầu ăn vào nhân. Dầu ăn giúp giữ độ ẩm cho nhân nem, tránh bị khô khi rán.
Khi chuẩn bị trộn nhân, bạn cho rau củ, miến vào thịt đã ướp và trộn đều. Lưu ý không bóp mạnh để tránh làm nhân bị chảy nước. Để nem rán giòn lâu, bạn cần áp dụng kỹ thuật “hai lần lửa” khi rán. Lần đầu, rán nem ở lửa vừa để nem se lại rồi để nguội trong rổ. Khi chuẩn bị ăn, đem nem rán lại lần hai với lửa cao để lớp vỏ giòn tan và vàng đẹp.
Thịt đông
Thịt chân giò (đã lọc xương) là nguyên liệu chính để làm món thịt đông. Bạn nên chọn thịt tươi ngon, có độ đàn hồi, màu sắc tươi sáng. Sau khi mua về, cạo sạch lông và bóp muối rồi rửa sạch. Tiếp theo, cho thịt và bì vào nồi nước lạnh, đun sôi nhẹ để loại bỏ tạp chất, sau đó rửa sạch và cắt thành miếng vừa ăn.
Ướp thịt và bì với muối, nước mắm, có thể thêm chút tiêu xay để tăng thêm hương vị. Thịt đông truyền thống thường có thêm mộc nhĩ và nấm hương. Sau khi xào hành khô cho thơm, bạn cho thịt vào xào săn, rồi thêm nước và ninh nhỏ lửa cho đến khi thịt mềm, nước trong và ngọt.
Để có món thịt đông ngon, bạn cần ninh nhỏ lửa khoảng 50 đến 60 phút, rồi cho mộc nhĩ vào ninh thêm 6 đến 8 phút. Khi nước thịt đông trong và có độ kết dính, bạn có thể nếm lại gia vị cho vừa miệng. Sau khi nấu xong, để thịt đông nguội dần ở nhiệt độ thường rồi cho vào tủ lạnh để thịt đông lại.
Sau khi nấu xong, để thịt đông nguội dần ở nhiệt độ thường rồi cho vào tủ lạnh (Nguồn: VnExpress)
Cá trắm đen kho riềng
Cá trắm đen được chọn làm món kho riềng cần phải là cá tươi, ít xương dăm. Sau khi làm sạch cá, bạn cần chà xát hỗn hợp rượu, gừng đập dập và muối để khử mùi tanh. Cá sau khi làm sạch sẽ được ướp với gia vị như đường, nước mắm, riềng thái lát, tiêu Bắc và nước tương bần.
Cách kho cá quan trọng ở nhiệt độ và thời gian kho. Đầu tiên, bạn xếp riềng và hành khô dưới đáy nồi, sau đó xếp cá lên và đổ nước ướp vào. Kho ở lửa vừa cho phần nước ướp thấm vào từng thớ thịt cá. Sau đó, cho nước sôi vào xâm xấp, hạ lửa nhỏ để kho liu riu. Bạn cần kho cá ít nhất 2 lần để cá thấm đều gia vị và ngấm vị ngọt tự nhiên.
Canh măng móng giò
Để có nồi canh măng ngon, măng cần phải được ngâm kỹ để loại bỏ độc tố. Măng sau khi ngâm cần được luộc qua nhiều lần để hết chất độc, rồi cắt thành miếng vừa ăn. Nước dùng thường được nấu từ xương gà hoặc xương lợn để tạo vị ngọt tự nhiên cho canh.
Măng sau khi được xào sơ qua với mỡ gà và gia vị sẽ được ninh cùng với móng giò cho đến khi mềm. Bạn có thể thêm một số nguyên liệu khác như mộc nhĩ, nấm hương để tăng thêm hương vị đặc biệt cho món canh.
Canh bóng thả
Bóng bì thăn là nguyên liệu chính để làm món canh bóng. Sau khi mua bóng bì về, bạn cần ngâm trong nước vo gạo để làm sạch và giúp bóng nở đều. Sau khi sơ chế bóng, bạn có thể chế biến các nguyên liệu như tôm khô, thịt thăn và rau củ tỉa đẹp mắt như cà rốt, su hào và súp lơ.
Nước dùng cho canh bóng thường được ninh từ xương gà hoặc nước luộc tôm khô, thịt thăn. Canh bóng được trình bày đẹp mắt với bóng bì, tôm nõn khô và các loại rau củ đã tỉa hình. Khi ăn, bạn chỉ cần đun lại nước dùng và chan lên trên các nguyên liệu.
Canh bóng được trình bày đẹp mắt với bóng bì, tôm nõn khô và các loại rau củ (Nguồn: VnExpress)
Gà luộc
Theo truyền thống, gà lễ phải là gà trống hoa, chưa thiến, có mào cờ và lông màu mận chín. Gà sau khi được sơ chế sạch sẽ, bạn có thể xát nhẹ với chanh và muối để khử mùi hôi. Gà luộc sẽ được buộc hình cánh tiên và trình bày trang trọng trong mâm cúng.
Trước khi luộc gà, bạn có thể xát trực tiếp nghệ tươi lên da gà để tạo màu vàng tự nhiên. Cách này giúp gà có màu đẹp mà không bị mùi nghệ nặng. Tuy nhiên, nếu nấu phở, bạn nên chần hoặc dội gà qua nước sôi trước khi luộc, sau đó rửa sạch để mùi nghệ không làm át mùi của phở.
Chè con ong và chè kho
Ngày xưa, sau các bữa cỗ Tết, người Hà Nội thường thưởng thức chè kho và chè con ong kèm trà mạn để cảm nhận không khí xuân.
Cách làm chè con ong:
- Gạo nếp vo sạch, ngâm 6 đến 8 giờ rồi rửa nhẹ, thêm muối. Sau đó, đồ chín và xoa đều với nước lạnh để gạo tơi.
- Đun nước với gừng và đường phèn hoặc mật mía, cho xôi vào đảo nhỏ lửa đến khi dẻo quánh thành khối.
- Múc chè vào đĩa, để trong mâm nhôm để cúng Tết cho đến khi vàng.
Sau các bữa cỗ Tết, người Hà Nội thường thưởng thức chè kho và chè con ong để cảm nhận không khí xuân (Nguồn: VnExpress)
Cách làm chè kho:
- Chọn đỗ xanh nguyên hạt, cà vỡ rồi ngâm sạch, xóc muối và hấp chín. Sau đó giã nhuyễn, nắm thành miếng và thái mỏng cho tơi mịn.
- Rang thảo quả, giã nhỏ, pha với đường tạo thành nước nấu chè.
- Đỗ mịn được cho vào nước thảo quả, quấy đều ở lửa nhỏ đến khi không dính tay.
- Múc chè kho ra đĩa, rắc vừng rang lên trên.
Mâm cúng tất niên truyền thống được xem là sự thể hiện lòng thành kính, biết ơn của con cháu đối với tổ tiên. Hy vọng qua bài viết trên, bạn đã có thể tự tin thực hiện một mâm cúng tất niên chuẩn truyền thống Hà Nội để đón năm mới với tâm hồn bình an, hạnh phúc và đầy may mắn.
Xem thêm
Khám phá mâm ngũ quả của 3 miền Bắc - Trung - Nam
Mâm cúng giao thừa miền Nam và 8 món ăn nhất định không thể thiếu
.png)
