Tết đến, xuân về, mâm ngũ quả luôn được đặt trang trọng trên bàn thờ tổ tiên, vừa thể hiện lòng thành kính vừa gửi gắm những ước vọng tốt đẹp cho năm mới. Từ miền Bắc thanh lịch, miền Trung đậm chất chân phương đến miền Nam phóng khoáng, mâm ngũ quả không chỉ là nét đẹp tâm linh mà còn là bức tranh phản chiếu phong tục và lối sống của từng miền.
Ý nghĩa của mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trong văn hóa Tết truyền thống của người Việt Nam, tượng trưng cho sự sung túc, tài lộc và may mắn trong năm mới. Không đơn thuần chỉ là việc lựa chọn trái cây để bày biện, mâm ngũ quả còn mang giá trị tinh thần sâu sắc, thể hiện lòng biết ơn và tôn kính đối với tổ tiên.
Theo quan niệm dân gian, mâm ngũ quả gồm năm loại trái cây khác nhau, con số "ngũ" đại diện cho ngũ hành (kim, mộc, thủy, hỏa, thổ) và sự cân bằng trong vũ trụ.
Mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trong văn hóa Tết truyền thống của người Việt Nam (Nguồn: Báo Giáo dục Việt Nam)
Ý nghĩa của các loại trái cây trong mâm ngũ quả
Những loại trái cây được chọn để bày trong mâm ngũ quả thường mang ý nghĩa tốt đẹp thông qua tên gọi, hình dáng, màu sắc hoặc hương vị. Chẳng hạn, chuối với hình dáng cong ôm lấy các loại quả khác biểu trưng cho sự che chở, đoàn kết; bưởi hoặc dưa hấu tròn đầy mang ý nghĩa về sự viên mãn, sung túc; quất hay cam gợi lên sự may mắn, tài lộc; xoài (phát âm gần giống “xài”) thể hiện sự dư dả, no đủ.
Tính thẩm mỹ và vai trò tâm linh
Mâm ngũ quả thường được sắp xếp tỉ mỉ, tạo ấn tượng đẹp mắt và mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Trong Phật giáo, mâm ngũ quả có thể được xem là biểu tượng của "ngũ thiện căn," bao gồm tín căn (niềm tin), tấn căn (ý chí), niệm căn (ghi nhớ), định căn (tâm an định) và huệ căn (trí tuệ).
Vai trò trong ngày Tết
Mâm ngũ quả thường được đặt trang trọng trên bàn thờ tổ tiên, thể hiện lòng thành kính và cầu mong ông bà phù hộ cho gia đình một năm mới an khang thịnh vượng. Ngoài ra, mâm ngũ quả còn xuất hiện trong không gian tiếp khách, tạo nên điểm nhấn cho căn nhà và mang đến không khí ấm cúng, đoàn tụ trong dịp Tết.
Mâm ngũ quả 3 miền Bắc - Trung - Nam
Mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trong dịp Tết cổ truyền Việt Nam, mang ý nghĩa sâu sắc và phản ánh nét đặc trưng văn hóa của từng vùng miền. Do ảnh hưởng của khí hậu, sản vật và quan niệm sống, mâm ngũ quả miền Bắc, miền Trung và miền Nam có sự khác biệt rõ rệt về hình thức, cách bày trí và ý nghĩa.
Mâm ngũ quả miền Bắc: Bày theo thuyết ngũ hành
Người miền Bắc bày mâm ngũ quả dựa trên thuyết ngũ hành trong văn hóa phương Đông: Kim (trắng), Mộc (xanh), Thủy (đen), Hỏa (đỏ), Thổ (vàng). Điều này thể hiện sự hài hòa giữa con người và trời đất, cùng mong muốn đạt được "ngũ phúc lâm môn" gồm phúc, quý, thọ, khang, ninh.
- Các loại trái cây phổ biến: Chuối, bưởi, phật thủ, hồng, đào, quýt, táo.
- Cách bày trí: Nải chuối xanh đặt ở dưới cùng, tượng trưng cho sự đùm bọc, nâng đỡ. Ở giữa là bưởi hoặc phật thủ, biểu trưng cho sự viên mãn, sung túc. Xung quanh là các loại quả màu sắc rực rỡ như hồng, đào, quýt, tạo nên sự hài hòa về hình thức và ý nghĩa.
Mâm ngũ quả miền Bắc không chỉ đẹp mắt mà còn mang đến sự trang nghiêm, thể hiện lòng thành kính với tổ tiên và hy vọng vào một năm mới bình an, đủ đầy.
Người miền Bắc bày mâm ngũ quả dựa trên thuyết ngũ hành trong văn hóa phương Đông (Nguồn: Chánh Tâm)
Mâm ngũ quả miền Trung: Linh hoạt và giản dị
Do điều kiện khí hậu khắc nghiệt và sản vật hạn chế, mâm ngũ quả miền Trung thường không câu nệ về loại quả hay cách bày trí. Quan niệm "có gì cúng nấy" là chủ đạo, thể hiện tấm lòng thành kính hơn là hình thức.
- Các loại trái cây thường gặp: Chuối, thanh long, xoài, cam, quýt, sung, dứa...
- Cách bày trí: Tùy thuộc vào từng gia đình và điều kiện thực tế. Ngày nay, khi sản vật phong phú hơn, người miền Trung có xu hướng chọn nhiều loại quả đẹp mắt hơn để làm phong phú mâm ngũ quả.
Mâm ngũ quả miền Trung không mang tính cầu kỳ nhưng vẫn toát lên ý nghĩa sâu sắc, thể hiện tinh thần kính tổ tiên và mong ước một năm mới bình an, no đủ.
Mâm ngũ quả miền Nam: “Cầu vừa đủ xài”
Bà con thường chọn trái cây cho mâm ngũ quả miền Nam dựa trên cách phát âm, với mong muốn "Cầu (mãng cầu), Vừa (dừa), Đủ (đu đủ), Xài (xoài)" – biểu trưng cho cuộc sống sung túc, đủ đầy.
- Các loại trái cây phổ biến: Mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung. Ngoài ra, dưa hấu cũng được đặt hai bên để tăng tính thẩm mỹ và mang ý nghĩa may mắn.
- Cách bày trí: Các loại quả lớn như mãng cầu, dừa, đu đủ được đặt ở dưới để tạo thế vững chãi, trong khi các loại quả nhỏ hơn được bày phía trên mâm ngũ quả miền Nam để tạo hình tháp cân đối.
Người miền Nam tránh bày các loại quả như chuối (chúi nhủi, không phát đạt), cam, quýt (quýt làm cam chịu, kém may mắn), lê (lê lết, thất bại). Điều này thể hiện niềm tin và mong ước cụ thể vào sự hanh thông trong công việc và cuộc sống.
Trái cây trên mâm ngũ quả miền Nam được lựa chọn dựa trên cách phát âm (Nguồn: ZNews)
Gợi ý một vài mâm ngũ quả cho Tết Ất Tỵ 2025
Mâm ngũ quả không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn góp phần làm đẹp không gian ngày Tết. Dưới đây là ba cách bày mâm ngũ quả sáng tạo và ý nghĩa để bạn tham khảo:
Mâm ngũ quả may mắn
Nguyên liệu chuẩn bị: 12 quả quýt lớn, 1 quả vú sữa, 1 quả phật thủ, 5 quả xoài, 1 quả thanh long, 1 quả táo, 8 quả ớt đỏ, 1 quả lê, một ít quýt Thái.
Cách thực hiện:
- Đặt một quả quýt lớn vào giữa đĩa để làm tâm điểm.
- Xen kẽ quýt lớn và xoài xung quanh để tạo sự đối xứng, đồng thời phối hợp màu sắc vàng - xanh nổi bật.
- Phía trên quả quýt trung tâm, đặt thanh long vào để làm tầng cao nhất. Dùng lê và quýt cố định để thanh long đứng vững.
- Sắp xếp quả phật thủ và vú sữa đối xứng xung quanh thanh long, tạo sự cân đối tổng thể.
- Cuối cùng, thêm các quả ớt đỏ và quýt Thái vào khoảng trống để tạo điểm nhấn và sự hài hòa.
Mâm quả này biểu trưng cho sự may mắn và tràn đầy năng lượng trong năm mới.
Mâm ngũ quả an khang
Nguyên liệu chuẩn bị: 14 quả quýt to, 1 quả dưa hấu, 1 quả lê, 1 quả táo, 1 quả vú sữa, 1 quả phật thủ, 4 quả xoài, 10 quả ớt đỏ, một ít quýt Thái.
Cách thực hiện:
- Đặt quả dưa hấu vào trung tâm đĩa, tạo thành điểm tựa cho toàn bộ mâm quả.
- Xếp các quả quýt to xung quanh dưa hấu, vừa giữ thăng bằng vừa tạo vòng tròn đẹp mắt.
- Ở phía trước quả dưa hấu, đặt phật thủ và lê. Phía sau lần lượt xếp xoài và quýt.
- Đặt quả táo và vú sữa lên tầng trên cùng của dưa hấu để tạo độ cao.
- Trang trí xung quanh bằng ớt đỏ để tạo điểm nhấn nổi bật và thêm quýt Thái vào những khoảng trống để làm đầy đặn mâm quả.
Mâm quả này mang ý nghĩa an khang, thịnh vượng và hạnh phúc cho năm mới.
Mâm ngũ quả kết hợp hoa
Nguyên liệu chuẩn bị: 1 quả đu đủ, 1 quả dừa nhỏ, 1 quả xoài, 1 quả mãng cầu gai, 1 chùm quả sung.
Vật liệu trang trí: 4 bông hoa hồng, 3 nhánh nụ tầm xuân, hoa nhỏ (tùy ý), lá cau non, xốp cắm hoa.
Cách thực hiện:
- Làm ướt xốp cắm hoa để giữ hoa tươi lâu.
- Tỉa lá cau non và cắm đối xứng hai bên trên xốp để tạo khung nền.
- Cắm 3 nhánh nụ tầm xuân ở giữa xốp, sau đó cắm 4 bông hoa hồng ở trung tâm để tạo điểm nhấn với độ cao chênh lệch.
- Dùng keo dính cố định các loại trái cây. Đặt đu đủ, dừa, xoài và mãng cầu lên đĩa, xếp quanh phần hoa.
- Đặt chùm sung lên vị trí trung tâm, tượng trưng cho sự sung túc, thịnh vượng.
- Trang trí bằng hoa nhỏ và lá cây ở các khoảng trống để mâm ngũ quả thêm phần sinh động.
Mâm ngũ quả kết hợp hoa vừa mang ý nghĩa may mắn vừa làm nổi bật không gian ngày Tết với vẻ đẹp tinh tế và độc đáo.
Mâm ngũ quả dù ở miền Bắc, miền Trung hay miền Nam, đều mang trong mình những giá trị văn hóa sâu sắc. Đó là sự cầu mong một năm mới an lành, hạnh phúc và thịnh vượng. Dẫu có sự khác biệt trong cách bày trí hay lựa chọn, tất cả đều hướng về cội nguồn, thể hiện lòng biết ơn và những ước nguyện bình an.
Xem thêm
Gợi ý soạn mâm cúng ông Táo miền Tây đơn giản và đầy đủ
Vì sao phải cắm hoa ngày Tết bàn thờ? Những loại hoa nên và không nên chưng bàn thờ ngày Xuân
.png)
