Cây xạ đen có mấy loại?

Cây xạ đen là loại thảo dược quý ở vùng núi phía Bắc Việt Nam có nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, ít ai biết rằng xạ đen không chỉ có một loại mà tồn tại dưới nhiều dạng khác nhau. Mỗi loại lại có đặc điểm, màu sắc, mùi thơm đặc trưng. Vậy cây xạ đen có mấy loại? Làm sao để phân biệt và sử dụng chúng hiệu quả?

Đặc điểm nhận biết cây xạ đen

Trước khi tìm hiểu cây xạ đen có mấy loại, hãy cùng điểm qua một số đặc điểm cơ bản để nhận diện loại dược liệu quý này.

Cây xạ đen là tên gọi phổ biến của người dân tộc Mường tại tỉnh Hòa Bình. Trong số các loại xạ đen, loại được nghiên cứu nhiều nhất với công dụng hỗ trợ điều trị bệnh là xạ đen châu Á (tên khoa học Celastrus hindsii), thuộc họ Dây gối (Celastraceae). Ngoài ra, còn có loại khác như xạ đen thuộc họ Vòi voi (Borraginaceae) với tên khoa học là Ehretia asperula Zoll. et Mort. 

Đặc điểm nhận biết cây xạ đen Celastrus hindsii:

• Là loại dây leo thân gỗ, dài từ 3–10m, thân cây lúc non có màu xám nhạt, sau chuyển nâu và cuối cùng là xanh đậm.
• Lá mọc so le, hình bầu dục, dài khoảng 7–12cm, mép lá có răng cưa, mặt lá dai và có 7 đôi gân nổi rõ.
• Hoa mọc thành chùm ở ngọn hoặc nách lá, có 5 cánh màu trắng, nở vào khoảng tháng 3–5.
• Quả hình trứng dài khoảng 1cm, chín có màu vàng, tách ra làm 3, bên trong có hạt màu đỏ hồng.
• Cây thường mọc ở vùng núi cao từ 1.000–1.500m, xuất hiện tại các nước như Việt Nam, Trung Quốc, Myanmar. Ở Việt Nam, cây phân bố chủ yếu tại Hà Nam, Ninh Bình, Quảng Ninh, Cúc Phương, Thừa Thiên Huế và Tây Nguyên.

Hình dáng của cây xạ đen tại Việt Nam (Ảnh: Báo VnExpress)

Giải đáp: Cây xạ đen có mấy loại?

Dựa vào đặc điểm hình thái, màu sắc, hương thơm đặc trưng, người ta sẽ biết được cây xạ đen có mấy loại. Cụ thể:

Cây xạ đen (Celastrus hindsii)

Đây là loại được nghiên cứu và sử dụng nhiều trong y học cổ truyền nhờ dược tính cao.

• Thân cây có một ít nhựa đen.
• Khi phơi khô, thân có mùi thơm dễ chịu, lá có mùi thuốc lá nhẹ.
• Lá không bị vụn nát khi phơi đủ nắng.

Cây xạ vàng

Dễ nhận biết qua đặc điểm sau:

• Thân cây to hơn xạ đen, lá mỏng và không có răng cưa.
• Lá rất dễ giòn và nát khi phơi khô.
• Cả thân và lá đều không có mùi thơm đặc trưng.

Cách phân biệt cây xạ đen và xạ vàng (Ảnh: Nhà thuốc Ngọc Anh)

Cây xạ trắng

Loại cây này có hình dáng gần giống xạ đen nhưng:

• Lá có màu xanh nhạt, không có răng cưa.
• Thân không có nhựa đen.
• Khi phơi khô, lá và thân đều không có mùi thơm.

Cây xạ đỏ

Là loài cùng họ với xạ đen:

• Thân cây có màu đỏ từ gốc đến ngọn.
• Lá không có răng cưa, khi vò nát có mùi thơm rõ rệt.
• Hoa có hình dáng giống hoa xạ đen nhưng màu đỏ nổi bật.

9 lợi ích “vàng” mà cây xạ đen mang lại cho sức khỏe

Cây xạ đen được biết đến là loại thảo dược quý với nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe. Dưới đây là một số lợi ích của loại thảo dược này đã được nghiên cứu và ghi nhận:

Hỗ trợ điều trị ung thư

Xạ đen chứa hoạt chất có khả năng ức chế tế bào ung thư, đặc biệt là ung thư phổi và gan. Các nghiên cứu in vitro cho thấy, chiết xuất từ xạ đen có thể làm chậm sự phát triển của tế bào ung thư lên tới 50%.

Giảm thiểu cholesterol và triglyceride

Dược liệu này giúp hạ mỡ máu hiệu quả. Theo một nghiên cứu lâm sàng, sau 12 tuần sử dụng, người bệnh có thể giảm 15% cholesterol toàn phần và 10% triglyceride.

Ngăn ngừa tai biến mạch máu não

Xạ đen giúp giãn mạch, cải thiện tuần hoàn máu và giảm huyết áp. Thử nghiệm trên động vật cho thấy nguy cơ tai biến giảm đến 30% khi sử dụng đều đặn.

Cây xạ đen có nhiều dưỡng chất quý tốt cho sức khỏe (Ảnh: Trung tâm Thuốc Dân tộc)

Chống oxy hóa mạnh

Nhờ chứa flavonoid và saponin, xạ đen giúp trung hòa các gốc tự do, bảo vệ tế bào khỏi lão hóa và tổn thương. Nghiên cứu chỉ ra rằng, các enzyme chống oxy hóa trong cơ thể có thể tăng hoạt động đến 40% khi dùng xạ đen.

Kháng khuẩn tự nhiên

Hợp chất saponin triterpenoid trong xạ đen có khả năng ức chế vi khuẩn như E. coli và tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus) - nguyên nhân của nhiều bệnh nhiễm trùng.

Giải độc, tiêu viêm, trị mụn

Xạ đen hỗ trợ đào thải độc tố, tiêu viêm và cải thiện tình trạng mụn nhọt. Sau 4 tuần sử dụng, nhiều người ghi nhận tình trạng da viêm mụn được cải thiện rõ rệt.

Ổn định huyết áp, hoạt huyết

Cây xạ đen giúp ổn định huyết áp và cải thiện lưu thông máu. Theo nghiên cứu tại bệnh viện, có đến 80% bệnh nhân huyết áp cao được kiểm soát ổn định sau 6 tuần sử dụng xạ đen.

Giảm căng thẳng, an thần

Xạ đen có tác dụng làm dịu thần kinh, giảm lo âu và cải thiện giấc ngủ. Hiệu quả an thần được ghi nhận tăng khoảng 20% chỉ sau 2 tuần sử dụng đều đặn.

Hỗ trợ điều trị bệnh xương khớp, cột sống

Với khả năng chống viêm, cây xạ đen giúp giảm đau nhức do viêm khớp, thoái hóa. Một số nghiên cứu cho thấy triệu chứng viêm khớp giảm từ 25–30% sau 1 tháng dùng xạ đen.

Lưu ý khi sử dụng cây xạ đen làm thuốc

Để sử dụng cây xạ đen hiệu quả và an toàn, bạn cần ghi nhớ:

• Dùng đúng liều lượng để tránh chóng mặt, hoa mắt, hạ huyết áp.
• Nước/trà xạ đen nên dùng trong ngày, không để qua đêm để tránh đau bụng, tiêu chảy.
• Xạ đen có thể gây buồn ngủ do tác dụng an thần.
• Không dùng cho người bệnh thận, trẻ dưới 5 tuổi, phụ nữ mang thai và cho con bú.
• Tránh ăn thực phẩm lên men, đậu xanh, rau muống, cà pháo, măng chua khi đang dùng xạ đen.
• Nếu đang dùng thuốc Tây cần uống cách xạ đen ít nhất 30 phút để tránh tương tác thuốc.
• Tham khảo ý kiến của bác sĩ, chuyên gia hay thầy thuốc Đông y trước khi sử dụng.

Tuân thủ đúng liều lượng khi dùng lá xạ đen để tránh tác dụng phụ (Ảnh: Nutricare)

Hi vọng rằng qua bài viết này, bạn đã biết được cây xạ đen có mấy loại và hiểu rõ hơn về công dụng của loại thảo dược này. Điều quan trọng khi sử dụng dược liệu là nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để dùng đúng với mục đích điều trị.

Xem thêm

Mua khăn ướt cho bé: 6 điều bố mẹ cần đặc biệt lưu tâm

Top 4 loại giấy ăn nội địa Trung Quốc được người sử dụng tin dùng hiện nay